Koleksiyonunuzdaki eserlerin maddi ve manevi değeri bulunmaktadır. Bunu belirlerken “Kondisyon” ve “Nadirlik” sınıflandırmalarındaki yerine göre değerlendirmek gerekir.
Eseri objektif olarak “değeri” bakımından tanımlamak için kondisyon olarak en kötü durumdakini 2 ile “zayıf” (Türkçesi “perişan” olmalıydı) ile en iyi durumdakini 10 ile “çil” kategorileri arasında sınıflandırmak gerekir.
Koleksiyon eserinin dünyada kaç adet olduğuna göre yapılan sınıflandırma ise piyasada çok olanını “çok bulunur” ile bir tane bulunan eseri “unique – tek – eşsiz” derecelerinde sınıflandırılmıştır.
 


Kondisyon Sınıflandırması
Koleksiyon parçaları temizlik, hasar, yıpranma durumlarına göre sınıflandırılır.
10 – Crisp Uncirculated – (UNC) veya (U) / Çil – (Çil): Dolaşıma çıkmamış, hiç kullanılmamış
Kağıt para basıldıktan sonra bankaya ardışık seri numaralı ve paketli halde gelmiştir. Banknot veya metal para piyasaya verilmediği elden ele geçmediği için parada katlama, ezilme, kıvrılma, kırışma, çizilme, lekelenme, renk değişimi veya eskime olmamıştır. Kağıtta renk kaybı ve bozulması yoktur. Banknot köşeleri keskin ve sivridir, yuvarlaklaşma kesinlikle yoktur. Para kendi doğal parlaklığındadır. Madeni parada parmak izi, leke, sıyrık, çizik yoktur.
Türk banknotlarında TC Merkez Bankası basılan paraları para sayma makinesinde saymaktadır. Bu nedenle sol üst köşeden tahmini 2-3 cm sağ veya sol tarafta oluşan minik kırıklar paraların çilliğini etkilememektedir, bu paralar çil olarak kabul edilmektedir. Dünya paralarında da “güvenlik paketi” denilen ambalaj izi bulunabilir, bu iz paranın çil olmasını etkilemiyor.
9 – Almost or About Uncirculated – (AU) / Çil Altı – (ÇA): Neredeyse dolaşıma çıkmamış, hiç kullanılmamış
Bir köşedeki sayma izi veya tam ortada çok hafif bir kat izi gibi, zorlukla fark edilebilen kusuru vardır ancak kağıdın yüzeyini kıran herhangi bir kusur yoktur. Bir köşedeki banka sayım izi veya merkezde ince bir kat olabilir ancak ikisi aynı anda olamaz. Banknot temiz ve doğal parlaklığındadır. Köşeler yuvarlaklaşmamıştır. Madeni parada belirsiz, çıplak gözle görülemeyecek 1-2 ufak sıyrık dışında iz yoktur.
8 – Extra Fine – (EF) veya (XF) / Çok Çok Temiz – (ÇÇT): Neredeyse hiç kullanılmamış
Çok az kullanılmış para. En fazla üç taneye kadar ince çizik (çok hafif kırık) veya bir kuvvetli kırık mevcut olabilir. Kağıt temiz ve orijinal parlaklığındadır. Köşeler çok az yuvarlaklaşmış olabilir. Kat çizgisinin kenarla buluştuğu noktada çok az bir yıpranma da olabilir. Madeni parada belirsiz, çıplak gözle görülemeyecek sıyrıklar ve belirsiz parmak izi dışında iz yoktur.
Yukarıdaki kondisyonda olan paralar kesinlikle ıslak veya nemli ortamda bulunmamıştır. Para ne kadar sağlam olursa olsun üzerinde ıslaklıkla ilgili hasar veya nemden dolayı lekelenme çıplak gözle görünebiliyorsa paranın kondisyonu aşağıdaki sınıflardan biri olacaktır.
7 – Very Fine – (VF) / Çok Temiz (ÇT): Çok az kullanılmış
Kağıt üzerinde yatay ve dikey birkaç kırık ve çizik olabilir. Kağıt çok az kirlenmiş, renginde hafif dağılma – grileşme olabilir. Kağıdın kendisi düzgündür yani yumuşak (ezik) değildir. Çerçevede yırtıklar yoktur, kenarlar hafif yıpranmış olabilir. Köşeler de yıpranmış olabilir ancak tamamıyla yuvarlaklaşmamıştır.
6 – Fine – (F) / Temiz (T): Az kullanılmış
Kolaylıkla anlaşılabilecek şekilde tedavül görmüş bu para, birçok çiziklere, kırıklara ve büküklere sahip olabilir. Kağıt aşırı derecede kirli değildir ancak bazı yumuşamalar olabilir. Kenarlar paranın çok kullanılmış olduğunu belli eder durumda olup, çerçevede ufak yıpranma yırtıkları olabilir. Yırtıklar çerçevededir, dizayn alanına kadar uzamaz. Çok fazla katlanmadan dolayı merkezde bir delik oluşmamıştır. Renkler belirgindir ama parlak değildir. Bir ya da iki zımba deliği olağandışı yıpranma olarak sayılmaz. Genel görünüm hala istenen düzeydedir.
Yurtdışında kullanılan kondisyon değerlendirmelerine göre dolaşımda bulunan banknot ve bozuklukların çoğunluğu Fine (F) / Temiz (T) kondisyonda olduğu için bunun diğer adı olarak “tedavül (dolaşım) ortalaması” da denilmektedir.
5 – Very Good – (VG) / Çok İyi (ÇOİ): Dikkatli kullanılmış
Hırpalanmış, çok kullanılmış bir para olmasına rağmen hala eksiksizdir. Köşelerde daha da fazla yıpranma ve yuvarlaklaşma, çentikler bulunabilir. Yırtıklar baskı alanına kadar uzanabilir. Renk bozulması, boya lekesi olabilir. Aşırı katlanmadan ötürü merkezde bir delik oluşmuş olabilir. İğne ya da zımba deliği olabilir. Kağıt yumuşak, gevşek olabilir ama hiçbir parça eksik değildir.
4 – Good – (G) / İyi (İ): Kullanılmış
İyice yıpranmış, çok kullanılmış bir para. Uzun zaman dolaşımda olmasından, tedavül görmesinden dolayı kalın birçok çizik ve kırıklar, boya lekesi, iğne-zımba deliği, kir, renk bozulması, kenar yırtıkları, merkezde delik, yuvarlaklaşmış köşeler, ufak parça kayıpları gibi hasarlara sahip olabilir. Büyük parça eksiği bulunmaz. Kağıt üzerine şekil, resim vb. çizilmiş olabilir.
3 – Fair – (FR) / Orta (O): Çok kullanılmış, vasat durumda
Tamamıyla gevşek, kirli, çok kullanılmış bir para. Büyük parçalar yırtık-pırtık şekilde olabilir. Yırtıklar daha geniş olabilir. Paranın belirsiz kısımları daha büyüktür.
2 – Poor – (PR) / Zayıf (Z): Çok kullanılmış ve korunmamış, Türkçesiyle “haşat olmuş” veya perişan durumda
Birçok hasardan dolayı paçavra gibi olmuş, yıpranmış, lekeli, parçaları eksik, şekiller çizilmiş, büyük delikler veya kopmalar olan olan bir paradır. Parçaları bir arada bant tutuyor olabilir. Düzgün olmayan kenarlar kesilip düzeltilmiş olabilir.
Bu kondisyon sınıflamasında bazı istisnalar bulunmaktadır. Örneğin erken dönem (1900′lerin başındaki) Hindistan, Nepal, Myanmar (Burma), Pakistan ve Bangladeş banknotları basıldıktan sonra banka tarafından zımba ile delinerek tedavüle verilirdi.
Nadirlik Sınıflandırması
Paranın koleksiyon ve maddi değerini kondisyon durumu ile birlikte belirleyen bir sınıflandırmadır. Koleksiyonunuzdaki bir para çil olabilir ama bu paradan binlerce binlerce çil var ise paranızın koleksiyon değeri yüksek, maddi değeri düşüktür. Tam tersi, paranız Poor / Zayıf (haşat) durumda olabilir ama Çok Nadir / RR enderliğinde ise koleksiyon ve maddi değeri yüksektir.
Abundant – (A) / Çok bulunur
Common – (C) / Kolay bulunur
Scarce – (S) / Az bulunur
Rare – (R) / Nadir
RR / Çok nadir
RRR / Son derece nadir. Bilinen örnek sayısı 30 ila 50 adet arasındadır
RRRR / Aşırı derecede nadir. Bilinen örnek sayısı 10-15 adet arasındadır
RRRRR / Bilinen en yüksek nadirlik derecesidir. En fazla 3-5 adet örneği bilenen paralar için kullanılır
UQ (Unique) / Tek, eşsiz. Sadece bir adet örneği olan paralar için kullanılır